Print Friendly, PDF & Email

Od wielu lat prowadzimy działania na rzecz wzmocnienia ochrony tzw. sygnalistów (tzw. whistleblowers), czyli osób ujawniających nieprawidłowości związane z nieprzestrzeganiem prawa i standardów etycznych w miejscu pracy. Pracownicy ci przyczyniają się do identyfikacji działań szkodzących interesowi publicznemu, nagłaśniając przypadki defraudacji środków publicznych, dewastacji środowiska naturalnego czy naruszeń prowadzących do powstania zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa ludzi.

Zagadnieniem tym Fundacja zajęła się w wyniku prowadzonego w latach 2000 – 2015 programu pomocy prawnej, który od 2008 służył wyłącznie świadczeniu wsparcia dla sygnalistów. Ewolucja programu podyktowana była rosnącym zapotrzebowaniem na bezpłatne porady ze strony osób doświadczających mobbingu, utraty zatrudnienia czy marginalizacji zawodowej w rewanżu za ujawnienie nadużyć w miejscu pracy. Obok prowadzenia indywidualnej pomocy realizowaliśmy też badania w środowisku sędziowskim wskazujące na istotne bariery natury prawnej, które napotyka sygnalista walczący o swoje prawa przed sądem pracy. Potwierdziły one, że pracodawcy lekceważącemu dobro wspólne łatwo jest zwolnić pracownika-sygnalistę pod byle pretekstem. Takie postępowanie ułatwia sytuacja na rynku pracy w Polsce, gdzie około jedna trzecia osób aktywnych zawodowo wykonuje pracę w oparciu o elastyczne formy zatrudnienia, pozwalające rozwiązać umowę bez podawania przyczyny. Do reagowania na zagrożenia dla dobra wspólnego nie zachęca też klimat społeczny. Polacy zgłaszając przełożonemu naruszenia pracowników spodziewają się różnych przejawów ostracyzmu ze strony swoich kolegów z pracy, co potwierdziły zrealizowane we współpracy z CBOS badania opinii publicznej w 2012. Trudno więc oczekiwać, że ten, kto jest świadkiem potencjalnych nieprawidłowości, nadużyć, zachowań nieetycznych lub naruszających prawo zawiadomi o tym właściwe osoby lub organy.

Biorąc pod uwagę dotychczas zebraną wiedzę opowiadamy się za tym, aby Polska wzorem 10 innych europejskich państw wprowadziła ustawę o ochronie sygnalistów. Taką ustawę, która w pierwszym planie ma na uwadze ochronę interesu publicznego. Mając przekonanie, że osoby sygnalizujące nieprawidłowości w miejscu pracy nie są w Polsce skutecznie chronione, podjęliśmy się przygotowania założeń do nowej ustawy dających sygnalistom gwarancje bezpieczeństwa. Po wybuchu metanu w Kopalni Węgla Kamiennego Mysłowice-Wesoła grupa ekspertów zgromadzona przy Fundacji wystosowała apel, w którym wskazała, że ryzyko tego rodzaju wypadków może zostać zniwelowane, jeśli pracownicy posiadający wiedzę na temat potencjalnych zagrożeń nie będą mieli obaw przed ich zgłaszaniem. Rozpoczęliśmy też dialog na ten temat ze stroną rządową, środowiskiem prawniczym oraz związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców jako podmiotami potencjalnie zainteresowanymi ustawową regulacją whistleblowing-u w Polsce, przybliżając ich stanowisko w osobnej publikacji.

Kontynuacją tych działań stał się projekt „Polska ustawa o ochronie sygnalistów. W poszukiwaniu poparcia związków zawodowych oraz organizacji pracodawców” (VIII 2015- VII 2016) realizowany przy wsparciu Transparency International, poprzez który chcieliśmy zmotywować kluczowych partnerów społecznych w postaci związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu do ustosunkowania się do postulatu wprowadzenia w Polsce ustawy o ujawnianiu informacji w interesie publicznym. W okresie styczeń – marzec 2016 r. zrealizowaliśmy w sumie 33 wywiady z działaczami związkowymi, przedstawicielami pracodawców i ekspertami, mające na celu poznanie ich sposobu postrzegania whistleblowing-u, postaw przyjmowanych w stosunku do sygnalistów, oceny wewnętrznych mechanizmów umożliwiających informowanie o nadużyciach w firmach i instytucjach oraz poglądów na temat potrzeby wzmocnienia prawnej ochrony sygnalistów w Polsce i ewentualnej roli reprezentowanych organizacji we wspieraniu służących temu inicjatyw. Naszą analizę uzupełniliśmy o informacje dotyczące genezy i funkcjonowania ustaw o ochronie sygnalistów w czterech europejskich państwach, czyli Wielkiej Brytanii, Holandii, na Węgrzech i na Słowacji, pozyskane w wywiadach z zagranicznymi ekspertami. Wybrane zagadnienia z badań, świadczące o uprzedzeniach i stereotypach kształtujących obawy pracodawców i związkowców wobec postulatu objęcia sygnalistów ochroną, poddaliśmy pod dyskusję na 2 warsztatach: „Jeszcze raz o potrzebie wprowadzenia ustawy o ochronie sygnalistów” (27.04.2016) oraz „Sygnalizowanie jako narzędzie zarządzania?” (9.05.2016). Zaproszenia na warsztaty skierowaliśmy do przedstawicieli organizacji pracodawców, związków zawodowych, instytucji publicznych i organizacji pozarządowych. W ich trakcie skonfrontowaliśmy obiegowe opinie respondentów o sygnalistach ze stanowiskiem pozostałych związków zawodowych, pracodawców i dorobkiem organizacji podnoszących problem dyskryminacji sygnalistów w Polsce. Z obydwu warsztatów przygotowaliśmy obszerne sprawozdania.

Do działań na rzecz poprawy sytuacji sygnalistów w Polsce udało nam się zaangażować Forum Związków Zawodowych, wspólnie z którym 4 lipca 2016 r. zorganizowaliśmy debatę „Ustawa o ochronie sygnalistów w Polsce. O potrzebie i perspektywach jej wprowadzenia”. Wydarzeniem tym chcieliśmy zainteresować i skłonić do głębszej refleksji na temat znaczenia whistlebowing-u w pierwszym rzędzie instytucje reprezentowane w Radzie Dialogu Społecznego, organie kompetentnym do przeprowadzenia pożądanych zmian. Naszym celem było też zmotywowanie ośrodków rządowych do zajęcia się na poważnie regulacjami osłaniającymi sygnalistów m.in. poprzez ponowne wprowadzenie założeń ich ochrony do rządowego programu przeciwdziałania korupcji na lata 2014-2019. Podczas konferencji odbywającej się pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich omówiliśmy najważniejsze przesłanki poparte wynikami badań, które wskazują na potrzebę ustawowej regulacji statusu pracowników ujawniających nieprawidłowości w Polsce, uwzględniającej ich szeroką definicję i określającą zakres zgłaszanych informacji ważnych dla ochrony interesu publicznego. Szczegółowe wnioski i rekomendacje zawarliśmy w raporcie „Sygnaliści w Polsce okiem pracodawców i związków zawodowych”, którego streszczenie udostępniliśmy uczestnikom przed debatą. Wśród nich znaleźli się przedstawiciele agend rządowych, członkowie związków zawodowych, pracodawcy, organizacje pozarządowe i media. W panelu w którym postawiono pytanie o potrzebę i kształt przyszłej regulacji głos zabrali przedstawiciele Forum Związków Zawodowych, Konfederacji Pracodawców Lewiatan, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministerstwa Rozwoju oraz Rzecznik ds. Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania. Ich stanowiska przytoczyliśmy w sprawozdaniu z debaty.

Obecnie skupiamy się na działaniach rzeczniczych, zmierzających do wprowadzenia w Polsce regulacji gwarantującej większą ochronę sygnalistom, a także na działaniach informacyjnych i edukacyjnych, prowadzących do zmiany społecznego nastawienia wobec sygnalistów. W sierpniu 2016 r. wspólnie z Forum Związków Zawodowych wzięliśmy udział w prekonsultacjach Ministerstwa Sprawiedliwości dotyczących najważniejszych założeń potencjalnej ustawowej regulacji whistleblowing-u, publikując opinię w tej sprawie.