Ochrona sygnalistów w świetle prawa w Polsce
Debata dotycząca wzmocnienia ochrony prawnej sygnalistów w Polsce toczy się od wielu lat. Na poważne luki w prawie pracy, które działają na niekorzyść pracowników ujawniających informacje w interesie publicznym wielokrotnie wskazywały organizacje pozarządowe czy też Rzecznik Praw Obywatelskich. Mimo braku ustawy kompleksowo regulującej ten problem, za sprawą prawodawstwa unijnego pojawiają się w Polsce przepisy dedykowane sygnalistom, ograniczające się do konkretnych działów gospodarki. Poniżej prezentujemy inicjatywy, stanowiska i akty prawne o największym do tej pory znaczeniu dla umiejscowienia whistleblowing-u w polskim prawie:
1. Stanowisko Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 29 kwietnia 2009 sformułowane w odpowiedzi na list Rzecznika Praw Obywatelskich z 30 marca 2009. Ministerstwo stwierdza, iż przepisy prawa pracy w wystarczający sposób chronią pracowników ujawniających nieprawidłowości przed retorsjami ze strony pracodawcy:
pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 30 marca 2009 r.
odpowiedź Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 29 kwietnia 2009 r.
2. Interpretacja przepisów ustawy o ochronie danych osobowych w kontekście funkcjonowania wewnętrznych systemów zgłaszania nieprawidłowości dokonana przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych na prośbę Fundacji Batorego:
zapytanie Fundacji Batorego z 15 października 2013 r.
odpowiedź Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z 20 maja 2014 r.
3. Odpowiedź Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na pismo Fundacji Batorego w sprawie istniejących instytucjonalnych i prawnych gwarancji ochrony sygnalistów w Polsce.
pismo Fundacji Batorego z 15 października 2013 r.
odpowiedź Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 25 listopada 2014 r.
4. Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie podnosił problem braku skutecznej ochrony żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych przed ich degradacją, przeniesieniem lub zwolnieniem w przypadku, gdy zdecydują się ujawnić nieprawidłowości w miejscu pracy. Minister Obrony Narodowej przyznał rację Rzecznikowi, także widząc potrzebę analizy i ingerencji legislacyjnej wzmacniającej prawa sygnalistów w armii.
pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 3 listopada 2015 r.
pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 22 listopada 2016 r.
pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 26 czerwca 2017 r.
pismo Ministra Obrony Narodowej z 31 sierpnia 2017 r.
5. Stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 23 czerwca 2016 sformułowane w odpowiedzi na list Rzecznika Praw Obywatelskich z 18 grudnia 2015. Ministerstwo przyznaje, iż kwestia przyjęcia kompleksowej regulacji prawnej dotyczącej ochrony sygnalistów wykracza poza obszar oddziaływania kodeksu pracy i z tego względu powinna się nią zająć Rada Dialogu Społecznego.
pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 18 grudnia 2015 r.
odpowiedź Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 23 czerwca 2016 r.
6. Pre-konsultacje zainicjowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości, rozważające podjęcie prac legislacyjnych prowadzących do wzmocnienia ochrony sygnalistów w polskim porządku prawnym.
Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości na wniosek o informację publiczną Fundacji Batorego oraz udostępnienie wszystkich opinii przesłanych w drodze pre-konsultacji:
- Pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia 6 kwietnia 2017;
- Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (23.08.2016);
- Ministerstwo Finansów (25.08.2016);
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka (26.08.2016);
- Ministerstwo Rozwoju (25.08.2016);
- Rzecznik Praw Obywatelskich (26.08.2016);
- Prokuratura Krajowa (29.08.2016);
- Fundacja Batorego i Forum Związków Zawodowych (31.08.2016);
- Centralne Biuro Antykorupcyjne (02.09.2016);
- Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania (05.09.2016);
- Ministerstwo Spraw Zagranicznych (07.09.2016);
- Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (16.09.2016);
- Konfederacja Lewiatan (22.09.2016);
- Szef Służby Cywilnej (27.10.2016).
7. Wprowadzenie obligatoryjnych procedur zgłaszania nadużyć w sektorze finansowym. Na skutek rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady nr 596/2014 z dnia 16 kwietnia w sprawie nadużyć na rynku, które w Polsce stało się obowiązujące od lipca 2016 r., weszły w życie następujące regulacje:
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, art. 9 p. 1 pp. 2a i 2b oraz art. 9f p.1 pp. 1 (Dz.U. 1997 nr 140 poz. 939) – nowelizacja obowiązująca od 1 listopada 2015 r.;
8. Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, artykuł 53 (Dz. U. 2018 poz. 723)
9. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, art. 11, p. 8 – nowelizacja obowiązująca od 4 września 2018 r. (Dz. U. 2018 poz. 1637)